МОБИЛНОСТ МАКЕДОНИЈА

            Националниот совет на инвалидските организации на Македонија (НСИОМ) на 3.12.2015 година во присуство на голем број на претставници од владините институции, на националните инвалидски организации, како и други организации и здруженија, во ДХО „Даре Џамбаз“ го одбележа „3-ти Декември“ – Меѓународен ден на лицата со инвалидност. Тема на годинешното одбележување на 3-ти Декември во ООН е: „Инклузијата е важна: Пристап и зајакнување на сите способности на секое лице со инвалидност“.

            На одбележувањето присуствуваше и Министерот за труд и социјална политика, д-р Фросина Ташевска-Ременски која им се обрати на присутните:

“Пораките на овој ден се различни, бидејќи и политиките во однос на лицата со инвалидност имаат многу лица. Предизвикот на денешниот ден, сепак е дека тој ги обврзува сите кои зборуваат и дискутираат за  проблемите на лицата со инвалидност, да ставаат акцент врз човекот, неговата индивидуалност и лично достоинство, а не врз неговата попреченост. Тоа е европскиот модел на политики кон и за лицата со инвалидност, кој и Република Македонија треба да го следи”, рече министерката Ташевска-Ременски.

Меѓу другото посочи дека покрај овој модел, потребно е развивање на ставот, законски решенија кои ќе овозможат бесплатна здравствена заштита, лекување и лекови за сите лица со попреченост без ограничување на возраста, олеснување на постапката за рефундирање на средства од Фондот за здравствено осигурување, зајакнување на механизмот за следење и контрола на односот на работодавачот кон вработените лица со попреченост, како и преземање мерки за санкционирање фиктивни вработувања на овие лица: “Конвенцијата на ОН за правата на лицата со инвалидност е првиот меѓународен документ во сферата на правата на лицата со инвалидност со обврзувачки карактер. Конвенцијата ги разгледува проблемите со инвалидноста  низ призма на  човековите права, наведувајќи мерки кои треба да бидат преземени од владиниот и невладиниот сектор за да се обезбедат правата на лицата со инвалидност и нивната рамноправност со останатите. Безусловно пристапувањето на Република Македонија кон оваа Конвенција е една амбициозна задача и нејзината реализација ќе бара заеднички напори на институциите, граѓанскиот сектор и бизнисот”, рече д-р Фросина Ташевска-Ременски во своето обраќање по повод 3 декември Меѓународниот ден на инвалидни лица.

Високи стандарди, а не високи споменици беше пораката на претседателот на Националниот совет на инвалидски организации Чедомир Трајковски кој смета дека целта која пред себе ја имаат како Совет е и натаму да се јакне јавната свеста за потребата од унапредување на правата на лицата со попреченост и нивно изедначување со правата што ваквите лица ја имаат во своите земји. 

Потпретседателката на Националниот сојуз на слепи лица, пак, Николина Витанова побара унапредување на состојбите во оваа сфера, и вклученост на засегнатите страни во изготвувањето на законските решенија бидејќи тие се оние коишто најдобро занаат што им е потребно.      

            Претседателот на Националниот сојуз на лица со телесен инвалидитет на Македонија - Мобилност Македонија, Бранимир Јовановски, во името на членовите, лицата со телесен инвалидитет на Македонија истакна:

„На почетокот на моето излагање сакам да посочам две лица со телесен инвалидитет (од повеќето такви во историјата) кои, иако со потежок телесен инвалидитет, оставиле траен белег и станале препознатливи во историјата со своето делување.

Едниот од нив е Франклин Делано Рузвелт (1882-1945), човек кој прележал детска парализа која оставила трајни и тешки последици на долните екстремитети заради кои  се движел со помош на инвалидска количка, кој бил избран како 32-от претседател на САД подоцна реизбран во 4 мандати за претседател на САД во период од 1933-1945 година, претседател кој се изборил со големата депресија на САД во триесеттите години од минатиот век и ги предводел САД низ Втората светска војна.

Вториот е Стивен Хокинг роден на 8.01.1942 година, можеби физички најслабот човек на планетава, кој едвај може да мрдне мускул на лице, меѓутоа Стивен Хокинг остави огромна трага во физиката како наука и нејзиниот популарен имиџ. Хокинг е англиски теоретски физичар и космолог, најпознатиот водечки научник во разбирањето на црните дупки и квантната космологија, симбол на триумфот на волјата и борбата за живот, чии научни книги и јавни појавувања го направија академски позната личност. Хокинг има лателарна амиотропска склероза што е поврзано со амиотрофична латерална склероза, состојба која се развила со текот на годините и го направила скоро целосно парализиран, при што дури користи и посебен апарат кој му го синхронизира говорот. Хокинг 30 години бил професор на математичката катедра во Кембричкиот универзитет, превземајќи ја таа функција во 1979 и повлекувајќи се на 1 октомври, 2009. Таа функција на истиот универзитет во далечното минато ја имал и големиот физичар Исак Њутн.

Секако дека овие лица не би станале тоа што биле или се уште се, доколку ја немале целосната подршка од институциите на државите во кои живееле и твореле и на целокупното општество кое знаело да ги препознае нивните квалитети и можности.

Во една прилика Стивен Хокинг изјавил: „За мене е губење на време да се лутам на својата инвалидност. Мораме да продолжиме со нашите животи и јас тоа не го направив нималку лошо. Луѓето нема да се дружат со тебе ако си постојано лут и ако само приговараш. Запомнете, секогаш гледајте кон ѕвездите, не кон своите стапала. Кренете ја главата и обидете се да го разберете она што го гледате и причините за вашето постоење и постоењето на универзумот. Бидете знатижелни и колку и животот да ви се чини тежок, секогаш постои нешто што можете да сторите и да успеете во тоа. Важно е да се истрае и да не се откажувате“.

Токму во овие зборови на славниот научник ја гледам улогата и значењето на Националниот сојуз на лица со телесен инвалидитет на Македонија – Мобилност Македонија во кој се зачленети лица кои се соочуваат со различит вид и степен на телесен инвалидитет: параплегија, дистрофија, мултипла склероза, детска парализа, церебрална парализа, ампутации и останати нервно мускуларни оштетувања кои го нарушуваат нивното движење, лица кои не и се препуштиле на стихијата, самосожалувањето и депресијата, туку со своето делување се обидуваат да ги променат нештата кон подобро, кон овозможување на еднакви можности за сите, целосна инклузија на лицата со телесен инвалидитет во сите пори на општеството, за достоинствен живот исполнет со можности.

Меѓутоа, за да се случи тоа, лицата со телесен инвалидитет треба да добијат и да уживаат целосна поддршка од институциите на Државата. Ние одамна сме сватиле дека инвалидноста нема пол, возрасна граница, национална, етничка или политичка припадност. Во нашите редови, здружени во потребите и проблемите, членуваат и мажи и жени, и деца и возрасни, и македонци и албанци и срби и роми и власи и други националности, и христијани и муслимани и католици, членови на политичките опции во државата, како и непартиски определени лица, меѓутоа, сите тие заедно иако различни, имаат ист проблем и барање, да им се овозможи достоинствен живот и еднакви можности како и на другите. На тоа впрочем повикува и Конвенцијата на ООН за правата на лицата со инвалидност чија цел е унапредување, заштита и обезбедување на целосното и еднакво уживањето на сите човекови права и основни слободи на лицата со инвалидност, како и унапредување на почитувањето на нивното вродено достоинство. Според Конвенцијата, „Дискриминација врз основа на инвалидност“ значи правење на секаква разлика, исклученост или ограничување врз основа на инвалидност со цел или влијание врз нарушување или ништење на признавањето, уживањето или остварувањето, на еднаква основа со другите, на сите човекови права и основни слободи на политичко, економско, социјално, културно, граѓанско и на секое друго поле. Овде се вклучени сите облици на дискриминација, како и негирање на разумно прилагодување.

Мобилност Македонија е невладина национална инвалидска организација која ја почитува различноста и индивидуалноста на своите членови и која организирано, согласно својот Статут и други акти усогласени со Законот за здруженија и фондации и Законот за инвалидски организации, се обидува во преговорите со надлежните институции да ги реши сублимираните потреби на нашето членство од областа на здравството, образованието, вработувањето, социјалната политика, самостојното движење, независното живеење итн.

Ако внимателно ги погледнеме проблемите и потребите според кои можеме да извлечеме соодветни параметри за оцена на успешноста во животот, пред се на младите лицата со телесен инвалидитет, тогаш истите можеме да ги наредиме во низа со отприлика ваков редослед:

1. Во најраниот период од настанувањето на инвалидноста потреба од поставување на соодветна дијагноза, здравствен третман и медицинска рехабилитација;
2. Потреба од квалитетни, софистицирани, со универзален и модерен дизајн ортопедски помагала за обезбедување на брза вертикализација, самостојно и независно движење;
3. Потреба и обезбедување на соодветна поддршка од институциите за вклучување во инклузивно образование: предучилишно, основно, средно, високо образование;
4. Потреба и поддршка од институциите за вработување, преквалификација и доквалификација, како можност лицето со телесен инвалидитет да стане конкурентно на отворениот пазар на трудот.
5. Потреба од културно забавен живот.

Една поговорка вели дека синџирот е онолку цврст колку што е цврста најслабата алка во него. Ако претходно наведените потреби на лицата со телесен инвалидитет хипотетички ги претставиме како алки во синџирот, ќе мораме да ја констатираме слабоста на нашиот синџир која се должи на повеќе незадоволени потреби како што се: неможноста на користење на бањско климатско лекување за одредени дијагнози како потреба од перманентна стручна медицинска рехабилитација (а не како производ на продолжено болничко лекување), ортопедски помагала со ниски референтни цени (за кои и не може да се добие задоволителен квалитет), долги рокови за користење на ортопедски помагала (на пример 18 месеци за ортопедски чевли и јас се прашувам кој човек во државата може да носи едни исти чевли 18 месеци, во лето и во зима, на работа и на прослава...), неможност за доплата за набавка на ортопедско помагало чија цена е повисика од референтната цена утврдена од фондот (понекогаш со мала доплата може да се набави поквалитетно, со модерен дизајн ортопедско помагало, и несфатливо е да се нема ова право бидејќи таа доплата не е на терет на ФЗОМ туку на личен терет на осигуреникот), непристапни објекти во кои се одржува настава во основното, средното и високото образование (и тоа не само на влезовите, туку и непристапни тоалети, соблекувални, недостаток на лифтови за премостување на висински бариери, немање на асистенти во настава) што резултира со голем број на лица со телесен инвалидитет кои не го оформиле своето образование и останале неконкурентни на пазарот на трудот, а дополнителен проблем при вработувањето, поред степенот на образование и стекнати вештини и знаења, се повторно архитектонските бариери и ниското ниво на јавната свест според која лицата со инвалидност се неспособни и болни. Напротов, тие ниту се неспособни, ниту болни, туку едноставно не ја добиле соодветната поддршка од институциите во вистинско време, на вистински начин и останале надвор од општествените токови.

Целта на Мобилност Македонија, како национална инвалидска организација во чиј состав делуваат 17 општински и меѓуопштински инвалидски оргаизации на лица со телесен инвалидитет на територијата на РМ е да ја подобри сегашната состојба и во соработка со надлежните институции да ги надмине пречките и да овозможи поквалитетен, посигурен и подостоинствен живот за лицата со телесен ивалидитет кои според Уставот и законите се рамноправни со останатата популација во нашата Држава. Свесни сме дека институциите нема да ни го дадат она што го бараме во нашите мисли, туку она што го бараме преку нашите акции, и затоа мораме да бидеме упорни и да опстоиме во нашите барања. Исто така сме свесни за економската состојба во која се наоѓа нашата држава и за фактот дека остварувањето на одредени права бараат и финансиски зафаќања од Буџетот, но не сите, за некои е потребна само добра волја, разбирање и почитување на веќе донесената легислатива, како што е примерот со пристапноста. Во РМ на сила е Закон за градење и Правилник за начин на обезбедување на непречен пристап, движење, престој и работа на лицата со инвалидност до и во градбите, кои за жал не се почитуваат од страна на инвеститорите на градбите, и не се санкционираат од страна на инспекциските органи, така да и денес се среќаваме со новоградби кои се тотално непристапни за лицата со потежок степен на инвалидност, особено на оние кои се движат исклучиво со инвалидски колички. Направените студии покажуваат дека доколку пристапноста се испланира за време на градба на објектот, таа го зголемува трошокот на инвеститорот за околу 1% што е незначително во однос на тоа какви се придобивки од пристапноста имаат лицата со телесен инвалидитет, а секако и останатите лица со инвалидност, стари изнемоштени лица, мајки со мали деца во детски колички и сл.

Според Џон Фостер Дулс, поранешен државен секретар на САД, мерка за успех не е тежината на проблемот со кој се соочувате, туку дали истиот проблем сте го имале и претходната година? Да, мораме да се соочиме со фактот дека поголем дел од проблемите на лицата со телесен инвалидитет се присутни повеќе години наназад и за жал сеуште не се решени. Тоа се должи на повеќе причини, но секако не и на недостаток на комуникација, бидејќи, сакам да истакнам, успеавме да изградиме партнерски однос со дел од институциите на Државата, пред се со Министерството за труд и социјална политика, да отвориме прашања за решавање на бројни проблеми и потреби за лицата со телесен инвалидитет од кои некои добија своја завршница (целосна или делумна),  други се на пат за решавање, а некои...некои како да чекаат подобри времиња. Нашата визија за подобра иднина на лицата со телесен инвалидитет која ја пренесуваме на институциите на државата како обид за позитивно разрешување и  впишување во домашната легислативата долгорочно гледано ја обликува нашата иднина. Важно е каква е таа визија бидејќи честопати патот за реализацијата е долг и макотрпен. Ние се обидуваме да учиме од минатото, да живеме за денешнината, и да се надеваме на иднината. Важно е никогаш да не престанеме да потпрашуваме и да иницираме, бидејќи успехот не се мери по позицијата која некој ја има во животот, туку по препреките кои ги надминал“-истакна Јовановски.

За време на одржувањето на манифестацијата, беше доделена Плакетата „3-ти Декември“, највисокото признание на НСИОМ кое се доделува на поединци, организации или институции кои дале голем придонес во активностите за остварување на правата и подобрување на положбата на лицата со инвалидност во Република Македонија.  Претседателот на НСИОМ, Чедомир Трајковски му ја предаде Плакетата на Прим. д-р Нико Јанков, годинешниот добитник на признанието. Прим. д-р Нико Јанков е претседател на Мобилност Битола, член на Управниот одбор на Мобилност Македонија и член на Националното координативно тело за еднакви права на лицата со инвалидност во РМ.

Се надевам дека идната година барем еден проблем ќе го оставиме зад нас како успешна реализација и надмината препрека за подобар живот на лицата со телесен инвалидитет во Република Македонија.

Теодор Рузвелт рекол: „Тешко е да не се успее, но уште потешко е никогаш да не се проба“.